پنبه
و مشخصات آن
پنبه،
لیف نسبتاً محکمی است که به طور عمده از سلولز تشکیل شده است و از عوامل اصلی در
بافت قالی و از مصالح عمده قالی‌بافی با منشأ گیاهی است که از غوزه پنبه که محصول
گیاه بوته‌دار پنبه می‌باشد بدست می‌آید در مناطقی چون اصفهان، کاشان، قزوین، یزد،
خراسان و دشت ترکمن، گیلان و مازندران کشت می‌شود و در کارخانه‌های پنبه پاک‌کنی
و پنبه‌ریسی که درگرگان و گنبد کاووس بیشتر وجود دارند به نخ پنبه تبدیل می‌شود.
الیاف
پنبه مصارف گوناگون دارد و در صنایع نساجی به مصارفی چون تهیّه پارچه، گلیم، قالی،
زیلو و سایر انواع فرش می‌رسد. پنبه محصولى گرانبها و با اهمیّت اقتصادی ویژه است
تا آنجا که به طلای سفید شهرت یافته است. انواع متفاوتی دارد که بستگی به محیط
پرورش و شرایط آب و هوائی دارد. الیاف آن از سلولز تشکیل شده که این الیاف به رنگ‌های
سفید، قهوه‌‌ای، زرد و خاکستری وجود دارد که طول و قطر آنها متفاوت است ولی بهترین
آن پنبه سفید می‌باشد. در هنر فرش پنبه بعنوان مادّه اولیّه برای تهیّه نخ چلّه و
پود کاربرد دارد.
پنبه
مانند پشم بر اثر سایش، رطوبت و تأثیر هوا دوام خود را از دست می‌دهد. نسبت به پشم
از قدرت کشش کمتری برخوردار است و به خاطر همین برای تاروپود از پشم بهتر است.
بطورکلی پنبه‌ای مرغوب است که الیاف بلند داشته باشد. (۷ - ۳ سانتی‌متر) قطر الیاف
آن کم باشد بین (7-12) میکرون. رنگ آن سفید، زرد، خاکستری و شفاف باشد و همچنین حاوی
الیاف مرده کمی باشد.
پس
از چیدن پنبه، پنبه در کارخانجات پنبه پاک‌کنی از غوزه جدا می‌شود و پس از انجام
عمليّات حلّاجی و شستشو، پنبه‌ها ریسیده شده و به نخ تبدیل می‌شوند.
خواص
شیمیایی و فیزیکی پنبه
همانگونه
که گفته شد به طور عمده از سلولز تشکیل شده است از استحکام زیادی برخوردار است در
مقابل حرارت مقاوم می‌باشد در مقابل مواد قلیایی مقاومت خوبی دارد، به عنوان مثال
سود سوزآور به آن آسیبی نمی‌رساند. اسیدهای غلیظ موجب تجزیه آن می‌شود. بید روی آن
اثر ندارد ولی در اثر رطوبت و شرایط نامساعد کپک زده و آسیب می‌بیند، الیاف آن به
طور کلی بین ۷- ۱/۵ سانتی‌متر طول و ۱۵ - ۷ میکرون قطر دارند.
نخ
پنبه در صنعت قالی‌بافی به دو صورت مورد مصرف قرار می‌گیرند:
نخ
چلّه
نخ
پود
به
طور معمولی اگر بخواهند نخ پنبه را به عنوان پود مورد استفاده قرار دهند آن را رنگ
می‌کنند که به طور معمولی پودهای ضخیم به رنگ‌های سفید، آبی و قرمز موجود می‌باشد
و پودهای نازک به رنگ‌های آبی، سفید، سورمه‌‌ای، قرمز و کرم موجود می‌باشد
لکن لازم به ذکر است در صورت سفارش بافنده می‌توان پود ضخیم و نازک را به دلخواه
سفارش دهنده نیز رنگ نمود. در مورد نخ چلّه، نخ چلّه رایج در بازار سفید می‌باشد
لکن در صورت سفارش بافنده می‌توان نخ چلّه را نیز به رنگ دلخواه رنگ نمود و در
اختیار بافنده قرار داد.
نمرات
نخ پنبه
برای
نمره‌گذاری نخ‌های پنبه از سیستم متریک استفاده می‌شود و نمرات نخ پنبه رایج
عبارتند از ۴۰ - ۳۲ - ۲۰ - 10 - ۵ که از نمرات پائین نخ پنبه 10-5 برای پود ضخیم
و از نمرات بالای نخ پنبه بعنوان چلّه و پود نازک استفاده می‌شود. در اینجا لازم
می‌دانم این نکته را ذکر کنم که پس از ریسندگی نخ‌های چلّه و پود، برای افزایش
استحکام چلّه‌‌ها، نخ‌های یک لا را در دسته‌هایی ۳ تایی، ۴ تایی و ۵ تایی در جهت S و Z تاب می‌دهند و با توجّه به
تعداد لای مورد نیاز برای رج شمارهای مختلف، آنها را در کنار هم قرار می‌دهند و
مجدداً تاب می‌دهند که در اصطلاح بطور نمونه اگر ۴ تا 3 تایی را کنار
هم قرار داده باشند ۴ لا ۳ گرد و اگر ۴ تا ۴ تایی را در کنار هم قرار داده باشند ۴
لا ۴ گرد می‌گویند.
جهت
s و z
رشته‌های
پود، چلّه و پشم (خامه) را در ۲ جهت S و Z می‌تابند
و همانگونه که گفته شد در قالی‌بافی از پنبه به صورت‌های چلّه و پود، از
ابریشم به صورت‌های چلّه و پرز و از پشم به صورت پرز استفاده می‌شود ولی
گاهی مواقع استثناهایی هم مشاهده می‌شود. به طور مثال در فرش‌های موزه‌ای
مثل چلسی و اردبیل مشاهده می‌شود که از ابریشم به عنوان پود استفاده شده است یا در
فرش‌های ایلاتی از پشم علاوه بر پرز به صورت چلّه و به صورت پود هم
استفاده می‌شود و به خاطر همین در توضیحات ذیل جهت تاب پشم و ابریشم را برای هر ۳
مورد چلّه، پود و پرز شرح می‌دهیم.
1- چلّه: چلّه‌های پنبه‌ای معمولأ در جهت S، چلّه‌های
ابریشمی در جهت S یا
Z و چلّه‌های پشمی معمولأ در جهت S تاب داده می‌شوند.
2- پود: پودهای پنبه‌ای هم در جهت S و هم
در جهت Z، پودهای ابریشمی هم در جهت S یا Z و پودهای پشمی معمولأ در
جهت Z تاب داده می‌شوند.
۳-
پرز: خامه‌های ابریشمی در اکثر موارد در جهت Z و به
صورت ۲ لا تهیّه می‌شوند ولی گاهی مواقع در جهت S و به
صورت ۲ لا یا
۳ لا تهیّه می‌گردند.
در
پایان لازم است این مسئله را بیان کنیم
که پودها را قبل از مصرف، معمولأ به رنگ‌های آبی، کرم، قرمز و سفید در آورده
و هماهنگ با رنگ زمینه‌ی اصلی فرش مورد استفاده قرار می‌دهند. به طور مثال اگر
زمینه‌ی فرش کرم باشد از پود کرم استفاده می‌شود ولی استفاده از پود آبی متداول‌تر
است.
روش
شناسائی پنبه طبیعی از مصنوعی
برای
شناسائی پنبه از ۲ روش فیزیکی و شیمیائی استفاده می‌شود.
تشخیص
فیزیکی:
یک
رشته نخ پنبه‌ای را به شعله آتش نزدیک می‌کنیم . در صورت طبیعی بودن بسرعت شعله‌ور
می‌شود و با دور نمودن از شعله همچنان به سوختن خود ادامه می‌دهد و پس از خاموش نمودن
دود خاکستری رنگی از آن خارج می‌شود و بوی کاغذ سوخته را می‌دهد.
تشخيص
شيميائى
برای
شناسائی پنبه به روش شیمیائی به محلول اسید سولفوریک ۷۰٪، بشر، وسیله‌ای برای ایجاد حرارت، کاغذ و صافی نیاز
داریم. پس از تهیّه‌ی لوازم مورد نیاز ۵ گرم از الیاف پنبه مورد مصرف در تاروپود
فرش را انتخاب می‌کنیم و سپس حدود ۱۰۰ میلی‌لیتر اسید سولفوریک ۷۰٪ درون بشر ریخته و ۵ گرم الیاف پنبه را به آن اضافه می‌کنیم و مدت ۲۰ دقیقه آنرا می‌جوشانیم. الیاف فوق در
طی این مدت بصورت رشته در آمده و سپس
حل می‌شوند محلول فوق را از کاغذ صافی (قبلاً وزن آنرا تعیین کرده‌ایم) عبور می‌دهیم
و سپس کاغذ صافی و محلول را خشک نموده و وزن آنرا تعیین می‌کنیم . در صورتی که وزن
کاغذ صافی را از وزن قبلی آن کم کنیم وزن باقیمانده الیاف پنبه معلوم می‌شود.
بعنوان
مثال اگر ۵ گرم از پنبه نمونه را در اسید حل کنیم و ۲ گرم باقی بماند درصد آن
عبارتست از:
پنبه
اولیّه = ۵ گرم = 100٪
باقیمانده‌ی
الیاف = ۲ گرم = X
بنابراین
درصد باقیمانده‌ی الیاف عبارت است از: 100 × 2 تقسیم بر 5 که می‌شود 40 درصد
و
مقدار درصد الیاف پنبه‌ای برابر است با: 100 - 40 = 60 درصد
دیدگاه شما